جهانی در یک خط

به مناسبت رونمایی از کتاب پیاز داغ در شهرکرد

کاریکلماتور را باید یکی از انواع ادبی نوپدید و کم سابقه اما بسیار اثرگذار و کاربردی برشمرد. شاید از بیست و یکم خرداد ۱۳۴۶که پرویز شاپور برای نخستین بار نوشته هایش در مجله خوشه توسط احمد شاملو با نام کاریکلماتور که ترکیبی از کاریکاتور و کلمات است، پذیرش این وسعت و عمق از اثربخشی و اقبال عمومی نسبت به آن ، برایش دشوار بود اما برخی از ویژگی های خاص این گونه ادبی که در سطور آتی بدان خواهیم پرداخت، باعث شد تا اهالی قلم و خیال و مخاطبان خاص و عام به سمت آن گرایش پیدا کنند و پدیدآورندگان آن افزایش پیدا کنند.

کاریکلماتور را باید چیزی فراتر از طنزهای مرسوم برشمرد و آن را نمی توان صرفا در این قالب محدود کرد و جالب‌تر آن که این نوع هم شاعرانگی دارد و هم خاصیت نثر را و طنزواره هایی هستند که حکمت، حماسه، اندیشه و تکانه های جانبی را باهم دارند .

کاریکلماتور ها اجتماع محورند و به زوایای مختلف اندیشه، نگاه ، خواسته ها و زندگی اجتماعی بشر امروزی می‌پردازند و گزندگی طنز آن ملایم و همراه با پذیرشی است که باعث می‌شود مخاطب در مقابل آن نایستد بلکه همه اقشار حتی سیاستمداران آن را می پذیرند و چونان پتکی برای لحظه ای در عمق تفکرات مخاطب فرود می آید و خواننده را با خود به اعماق اندیشیدن واقعی می برد .

کاریکلماتور با کشف رابطه ی هم نشینی کلمات، نگاه را تغییر می دهد و این دگرگونی همراه با خلاقیت و نوآوری های شخصی با تکیه بر اصل غافلگیری ادبی و ابداع گام به گام پیش می آید و لحظه های تازه را درک می کند و طعم خوش طنز موثر را با تمام وجود حس نماید. کوتاه نویسی و کوتاه گویی در ادبیات فارسی سابقه ای درخشان و دیرینه دارد. تک بیتی ها، مفردات،تک مصرع های موجود در متون منثور، حکایات تک خطی و در ادبیات معاصر طرح در شعر سپید و نیمایی نمونه هایی از این کوتاه گرایی هاست. در ادبیات فارسی به اثربخشی کلام و در عین ایجاز بسیار تاکید شده است به قول حکیم نظامی

یک شاخه گل دماغ پرور

از خرمن صد گیاه بهتر

موسی رییسی وانانی خالق این اثر را از ۲۵ سال پیش می شناسم. مردی موقر،آرام، پیگیر، پرجنب و جوش و خطر پذیر که در هر محیطی که بود در پی آموختن بود . آقای رییسی همسال کاریکلماتور است و در سال ۱۳۴۶در وانان از توابع شهرستان شهرکرد به دنیا آمده، درس خوانده، جبهه رفته، لباس خدمت پوشیده، کارکرده، بازنشسته شده و بعد از بازنشستگی در انجمن های ادبی فعالانه حاضر شده و دست به قلم برده و براده های روحی اش را بر سینه کاغذ رها کرده و ثبت نموده است. موسی رییسی شاعر است، با داستان نویسی شروع کرده و داستانک های خوبی دارد با این همه وی در طول این سال‌ها تجربه های زیادی اندوخته و آثار فراوانی خلق کرده ولی تغییر مسیر آفرینندگی های ادبی به سمت نوشتن کاریکلماتور که نشان از روحیه ریزبینی و جستجوگر اوست، باعث شده که شاهد یک شکوفایی ادبی قابل تامل در استان و در عرصه کاریکلماتور باشیم. موسی رییسی در کاریکلماتورهایش که تعداد آن بیش از ۶۰۰ قطعه بوده و ۱۰۰قطعه از آنها در کتاب پیاز داغ منتشر شده، شکوه کلمات را دریافته و با استفاده از تضمان و کشف رابطه هم نشینی ، بهره گیری از صنایع و آرایه های ادبی همچون جناس، ایهام، تضاد، تشخیص، حسن تعلیل، مراعات النظیر و فلسفه آمیخته با طنز مخاطب را به سمت نوشته هایی شایان توجه رهنمون می سازد و در عین حال چرخ دنده های ذهن خواننده را به موقع و در بزنگاه ها درگیر می کند.

موسی رییسی ذهنی جستجوگر و تلاشگر دارد که با بهره‌گیری از تجربیات شخصی خودش و نگاه جاری و ساری در جامعه، خلاقانه، موجز ، کوتاه و موثر آفریده های ذهنی اش را به منصه ی ظهور رسانده است و همین نکته سنجی هاست که به او و همه خالقان کاریکلماتور اجازه می دهد که علی رغم داشتن جهان بینی وسیع جهانی را در یک خط و در واژگانی اندک گنجانده و حسن کار او در همین کوتاه گرایی ها و کوتاه گویی هاست و مخاطب با کلماتی اندک که جهانی گسترده را به نمایش می‌گذارد، مواجه می شود. پیش از اشاره به بخشی از هنرآفرینی رییسی وانانی باید گفت کاریکاتورهای این کتاب توسط آقای محمدمهدی معارفی طراح و کاریکاتوریست معاصر که تاثیرپذیرفته از پرویز شاپور است دیدنی و قابل تامل است. و در انتها بخشی از ظرفیت‌های شاخص نگاه آقای موسی رییسی وانانی اشاره می شود

۱. نگاه حکمت

از دست رفت ولی از پا ننشست هیچ کس نتوانسته دائره قسمت را دور بزند

۲.نگاه اجتماعی هیچ داروخانه ای برای زخم زبان چسب زخم ندارد خرده شیشه داشت پاورچین پاورچین از او دور شدم

۳. نگاه انتقادی رویم حساب باز کرد تا حسابم را خالی کند برای عریان نویسی پوستم کنده شد

۴.نگاه مبارزه با اخلاق های ناپسند موش ها دواند تا خودش پیشی بگیرد دو رو بود سکه یک پول شد

 

منشر شده در روزنامه سالداران دوم آذر 1402